سِپَندارمَذگان، والنتاین فرهنگ فارسی

والنتاین جشنی است که تقریبا درتمامی جهان فراگیرشده است ودرکشورها وجوامع بسیاری از دنیا، این روز به عنوان روز عشق ودوستی گرامی داشته می شود. اما این روز از کجا آغاز شده است،چه پس زمینه های تاریخی دارد ودرفرهنگ فارسی چی جایگاهی دارد؟” جشن سِپَندارمَذگان یا اِسپَندگان یا اِسفَندارمَذگان روز گرامیداشت زن، زمین و دلدادگان است، یکی از جشن‌های ایران باستان است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود.”

ابتدا مروری کوتاه داشته باشیم بر ریشه وپیشینهء روز والنتاین که بیشتر در فرهنگ غربی قابل جستجو است.دراین خصوص روایات بسیاری وجود دارد از جمله اینکه:” زندانی شدن سنت ولنتاین رم به دلیل خدمت به مسیحیان تحت آزار و اذیت امپراتوری روم در سده سوم میلادی نقل شده‌است. بر اساس یک سنت اولیه، سنت ولنتاین بینایی را به دختر نابینای زندانبان خود بازگرداند. داستان‌های پرشمار افزوده شده بعدی به این افسانه، ولنتاین را بیشتر با موضوع عشق مرتبط می‌کند: داستان‌های مربوط به سده هجدهم میلادی این قصه را پرآب و تاب تر کرده بازگو کننده این ادعاست که سنت ولنتاین نامه ای را برای دختر زندانبان خود با امضای «ولنتاین تو» به عنوان وداع قبل از اعدامش نوشته‌است. روایتی دیگر نقل می‌کند که سنت ولنتاین برای سربازان مسیحی که ممنوع الازدواج بودند، مراسم عروسی برگزار کرد.در اشعار اوتون دو گراندسون (Oton III de Grandson)، جفری چاوسر و شارل، دوک اورلئان (۱۳۹۴–۱۴۶۵) که در انگلستان اسیر شده بود، مطالبی هست که اغلب به روز ولنتاین اشاره می‌کند. نخستین یادکرد روز ولنتاین با مفهوم عشق به سده چهاردهم در انگلستان برمی گردد، جایی که اعتقاد بر این بود که ۱۴ فوریه روز جفت شدن پرندگان است، این باور در نوشته‌های جفری چاوسر در سده چهاردهم ذکر شده‌است. در این دوران مرسوم بود که عاشقان یادداشت‌های رومانتیک رد و بدل می‌کردند و یکدیگر را ولنتاین می‌نامیدند.

نمادهای روز ولنتاین که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل اشکال مختلف قلب، کبوتر و شکل کوپیدو بالدار است. از سده نوزدهم، دست‌نوشته‌های ولنتاین کاربرد بیشتری نسبت به کارت‌های ولنتاین پیدا کرده‌اند. در ایتالیا، کلیدهای سنت ولنتاین به عنوان نمادی عاشقانه و دعوتی برای باز کردن قفل قلب اهدا کننده عشق، هدیه داده می‌شود. این کلید همچنین به کودکان برای جلوگیری از بیماری صرع (بیماری سنت ولنتاین) هدیه داده می‌شود.

روز ولنتاین در هیچ کشوری تعطیل رسمی نیست، اگرچه در انجمن انگلیکان و کلیسای لوتری، روز جشن رسمی است. بسیاری از بخش‌های کلیسای ارتدکس شرقی نیز روز ولنتاین را در ۶ ژوئیه به افتخار قدیس ولنتاین کشیش رومی، و در ۳۰ ژوئیه به افتخار شهید والنتاین، اسقف اینترامنا (ترنی مدرن) جشن می‌گیرند.(ویکی پیدیا)

اما در فرهنگ وتمدن کهن وریشه دار فارسی روز دیگری وجشن دیگری وجود دارد که به همین معنا کاربرد داشته است وریشه در دل تاریخ وسنت این سرزمین ها دارد.

دکتر میرجلال الدین کزازی نویسنده، پژوهشگر واسطوره شناس مشهور ایرانی اما براین عقیده است که ایرانیان وفارسی زبانان به ریشه ها وپیشینه های فرهنگ وتمدن کهن ودرخشان خود توجه نکرده وفریفته ی فرهنگ غربی شده اند او دراین خصوص می گوید:

“به راستي مايه دريغ و اندوه من است كه ما ايرانيان كه يكي از ديرينه ‌ترين و باشكوه ‌ترين فرهنگ‌ هاي جهاني را كه گنجينه گران ‌بهاي نياكان‌ ما است، داريم و بدان مي ‌نازيم، اما به جشن‌ها يا ديگر هنجارهاي فرهنگي بيگانگان روي  بياوريم.

بي‌هيچ گمان بهتر آن است كه اگر مي ‌خواهيم زنان ايراني را در جشني گرامي بداريم از جشن باستاني اسپندگان بهره ببريم كه صدها سال پيش از جشن رومي «لوپركاليا» يا جشن ترسايي ولنتاين پديد آمده است و آيين‌ها ‌و رسم و راه‌هاي آن يك سره ايراني است و با منش و فرهنگ و تاريخ ما سازگار”.

او در ادامه درخصوص پيوند جشن‌هاي ايراني با جشن ولنتاين مي‌افزايد: «جشن والنتين يا ولنتاين، جشني است كه در ۱۴فوريه برگزار مي‌شود. اين جشن از جشن‌هايي است كه در فرهنگ ترسايي از فرهنگ باستان به يادگار مانده است.

در روم كهن جشني در پانزدهمين روز از ماه فوريه برگزار مي‌شده است كه «لوپر كاليا» نام داشته است. اين جشن به لوپركوس، خداي باروري و زرخيزي بازخوانده مي ‌شده است. يكي از آيين‌ها در اين جشن آن بوده است كه دختران جوان رومي كه خواهان يافتن شوهر بوده‌اند نام ‌هاي  خود را مي‌نوشتند، درگلداني مي ‌ريخته‌اند مردان جوان رومي به بازي بخت، يكي از اين نام‌ها را بيرون مي ‌آورده‌‌ اند؛ از آن پس اين دختر و پسر جوان همانند نامزدهاي امروزي چندي با يكديگر مي ‌گذرانيده ‌اند تا اگر به هم ‌داستاني رسيدند، با هم پيوند زناشويي برقرار كنند.»

اين استاد دانشگاه مي‌افزايد: «در روم ترسا كيش اين جشن در روز چهاردهم  فوريه برگزار مي ‌شده است، آنچه از جشن باستاني در اين جشن نو برجاي مانده است، اين است كه اين جشن هم به گونه‌اي جشن زنان شمرده مي‌شود.در جشن ولنتاين مردان به زنان دلخواه خود گل يا شيريني ارمغان مي‌كنند.اگر اين جشن بدين‌نام خوانده مي‌شود بر پايه بازگفتي از آنجاست كه آن را به يكي از هفت‌مرد شهيد ترسا باز مي‌خوانند كه والنتينوس نام داشته است.

در سده سوم ميلادي كلوديوس دوم امپراتور روم، والنتينوس را كه به آيين ترسايي گرويده بوده است بدان فرا مي‌ خواند كه به كيش كهن باز گردد والنتيوس نمي‌پذيرد، از اين روي كلاديوس به كشتن او فرمان مي‌ دهد.

دختر زندان‌بان وي، او را دوست مي ‌داشته است، والنتينوس پيش از مرگ نامه‌ اي به اين دختر مي‌نويسد. آن نامه زمينه ‌اي شده است براي ناميدن اين جشن به جشن ولنتاين.»

دكتر كزازي مي‌گويد: «اما آنچه اين جشن را با جشن‌هاي ايراني پيوند مي ‌دهد تنها يك ويژگي در آن است، ويژگي مهم بزرگداشت زنان در اين جشن رومي و ترسايي است از اين رو جشن ولنتاين را مي‌توانيم با جشن اسپندگان بسنجيم.

اين جشن، جشني بوده كه ايرانيان آن را در بزرگداشت سپندارمذ يا سپنتا ارمئيتي كه از فرشتگان زرتشتي است، برگزار مي ‌كرده‌اند. سپندارمذ پنجمين امشاسپند يا فرشته بزرگ است كه واپسين ماه سال، پنجمين روز از ماه به نام او ناميده مي‌شود.»

او اين جشن را جشن زنان مي‌خواند و مي‌گويد: در اين جشن مردان ايراني زنان خود را سرگرم مي‌ داشته‌اند، برخود بايسته مي‌دانسته ‌اند كه ارمغاني به آن پيشكش كنند. به هر روي از ديد زمان برگزاري نيز جشن اسپندگان كه در پنجمين روز از اسفند ماه برگزار مي ‌شده است، با جشن لوپركاليا نزديك است. جشن ولنتاين را ما ايرانيان برگزار نمي‌كنيم.

مگر خانواده‌هايي كه آن ‌چيستي ايراني بودن خود را فرو نهاده‌اند و فرنگي ‌وار رفتار مي‌كنند.»