نقش نیروی کار مهاجرین افغانستان بر اقتصادکشور

نویسنده: حسین سخی زاده دانشجو اقتصاد دانشگاه کابل

نیروی کار آن عده افغانستانی های که در خارج از افغانستان بسرمیبرند یکی بزرگ ترین عوامل است که در کنار کمک های جامعه جهانی اقتصاد ملی افغانستان را میچرخاند. واضح است که بخش بزرگ از نیروی کار جوان، متخصص،‌ مسلکی،‌ باسواد و باتجربه افغانستان اکنون در خارج از این کشور به سرمیبرند. هم چنان اشخاص بیسواد،‌ غیرمسلکی و پیر نیز در این جمع هستند که جملگی به گونه قانونی و غیر قانونی در کشور های مختلف جهان مصروف کار می باشند. تمام نیروی کار مهاجر افغانستانی تحت چهار مشخصه جداگانه از افغانستان خارج شده و در کشور های خارجی کار میکنند.

• کارگران که به گونه قانونی با ویزای کاری از افغانستان خارج شده و در کشور های مختلف جهان قانوناً کار میکنند.

• کارگران که به گونه قانونی با ویزای سیاحتی از افغانستان خارج شده اما به محض رسیدن در کشور دومی به گونه غیر قانونی و پنهانی به کار کردن میپردازند.

• کارگران که به گونه قاچاقی از مرزهای افغانستان خارج شده اما در کشور های خارجی مهاجر پذیر بعد از ختم دوره قبولی خود به گونه قانونی کار میکنند.

• کارگران که به گونه غیر قانونی از مرز های افغانستان خارج شده و به کشور های دومی، سومی، چهارمی … میروند و در نهایت در یکی از کشور ها اقامت گزیده و بدون داشتن مدرک قبولی به گونه غیر قانونی کار میکنند.

آنچه میان تمام این چهار مشخصه مشترک میباشد، این است که تمام این افراد، تحت هر عنوان که از افغانستان خارج شده اند و در کشور های دیگر بسر میبرند، نیروی کار خود را به کشور های میزبان عرضه نموده و دستمزد خود را به گونه کلی یا قسمی برای خانواده و اقارب خود به افغانستان میفرستند. تجار کشورهای میزبان یا هم تجار افغانستانی در خارج از افغانستان پول نقد این کارگران را میگرند و معادل آن را در افغانستان به پول افغانی برای خانواده های این کارگران تأدیه میکنند. این تجار از پول نقد که توسط دستمزد کارگران افغانی بدست می آورند کالا های خارجی خریداری نموده و به افغانستان وارد میکنند. کالاهای وارداتی که توسط دستمزد نیروی کار افغانستانی مقیم در کشور های خارجی تهیه میشود نفعیت اقتصادی زیاد برای اقتصاد خانواده ها در افغانستان و از آن طریق برای اقتصاد ملی افغانستان به ارمغان می آورد. تأثیرات مستقیم نیروی کار مهاجر افغانستانی بالای اقتصاد افغانستان میتوان از افزایش سطح درآمد ناخالص ملی، درمان کسر بیلانس تجارت و گسترش منابع معیشتی یاد کرد؛ که به گونه مستقیم اقتصاد افغانستان را پوشش میدهد. برعلاوه تأثیرات متعدد دیگر نیز در اثر واردات کالا در بدل نیروی کار مهاجرین برای اقتصاد و اجتماع افغانستان میسر میگردد که نمیتوان تمام آنها را ذکر کرد. آنچه مهم است تعداد افراد کارگر افغانستانی مقیم در خارج می باشد طوریکه تعداد این نوع نیروی کار رابطه مستقیم با رشد شاخص های اقتصاد ملی در افغانستان دارد.

آمار دقیق از تعداد کلی مهاجران افغانستانی بویژه نیروی کار مهاجر، وجود ندارد. اما بنابر آمار های متعدد که توسط سازمان های متعدد بین المللی از جمله کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در رابطه به تعداد مهاجران افغانستانی گفته شده اند،‌ میتوان به گونه تخمینی تعداد نیروی کار مهاجر افغانستان را نیز از آن طریق برآورد کرد.

افزایش سطح درآمد ناخالص ملی

 لازم است که قبل از بررسی افزایش کمی سطح درآمد ناخالص ملی با استفاده از نیروی کار مهاجرین افغانستانی به تعریف درآمد ناخالص ملی و تفاوت آن با تولیدات ناخالص ملی پرداخته شود.

 درآمد ناخالص ملی یا هم (GNI) مجموعه درآمدی است که با استفاده از ارزش پولی مجموع کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط نیروی کار و توانایی تشبثاتی اتباع یک کشور در سرتاسر جهان تحقق میابد. صرف نظر از اینکه در داخل کشور خودشان یا هم در سایر کشورها به فعالیت مشغول اند. در درآمد ناخالص ملی آن ارزش ها در نظر گرفته میشود که توسط اتباع یک کشور از داخل کشور خودشان یا هم کشور های خارجی بدست می آید، اما تنها در داخل کشور به مصرف میرسد.

در مقابل تولیدات ناخالص ملی (GNP) شامل درآمد همه ساکنین و مشاغل یک کشور است که از داخل یا خارج از کشور تحقق میابد و میشود در داخل کشور مصرف کرد و هم میشود در خارج از کشور مصرف کرد.

بناً عواید نیروی کار مهاجرین افغانستانی که بالای اقتصاد افغانستان تِأثیر دارد،‌ شامل آن ارزش های است که توسط اتباع افغانستان از سراسر جهان بدست آمده و تنها در داخل افغانستان به مصرف میرسد. پس درآمدناخالص ملی میتواند به شکل قوی تر و اختصاصی تر بازگو کننده این اصل باشد و استفاده آن منحیث شاخص اقتصادی که تأثیرات نیروی کار مهاجرین افغانی بالای اقتصاد افغانستان را بررسی کند،‌ نتایج دقیق تر  و مؤثر تر در پی دارد.

اگر بخواهیم تأثیرات کمّی نیروی کار مهاجرین افغانستانی را بررسی نموده و به نتایج صدفیصد دقیق دستیابیم،‌ ‌با توجه به عدم معلومات جمعیت شناختی که در این زمینه وجود دارد، کار غیرممکن است. زیرا داده های تعداد جمعیت کارگر شاغل در کشور های خارجی، مقدار درآمد هریک از آنها و‌ مقدار پول که از عواید آنها به افغانستان وارد میگردد، در حدأقل ممکن در دسترس می باشد. بناً با استفاده از اندک داده ها و معلومات که در این رابطه در دسترس است، حتی اگر به نتایج نزدیک به حقیقت دست نیافت میتوان به یک نتیجه فرضی دست یافت که تا اندازه بازگو کننده اهمیت یکی از پس منظر هایی اساسی اقتصاد افغانستان باشد. آمار و یافته های اداره احصائیه مرکزی افغانستان مبین آن است که سقف مبالغ ارسالی توسط مهاجران افغانستانی از خارج کشور به خانوار های شان سالانه معادل حدود 1,7  درصد تولید ناخالص داخلی می باشد. اما بدلیل اینکه کارگران از راه های غیر رسمی (سیستم حواله)‌در ارسال وجوه نقدی شان بیشتر استفاده به عمل می آورند،‌ لذا ممکن است که در بررسی های آنان ارزش واقعی این ارقام خیلی پائین تخمین شده باشد. که البته اگر به اساس نظر سنجی های انجام یافته در کشور ها فرستنده،‌ مجموع مبالغ ارسالی درآمد کارگران مهاجر،‌ به افغانستان میتواند 10 برابر بیشتر باشد[1]. اگر با استفاده از امکانات و دکتورین اقتصاد که در رابطه به آمارگیری وجود دارد کمیت مجموعی مبالغ نقدی واریز شده به افغانستان را تخمین بزنیم دیده میشود که حدأقل سه ملیون[2] کارگر افغانستانی که در کشور های خارجی کار میکنند؛ با توجه به حد اوسط درآمد کارگران عادی در کشور های میزبان و با توجه به تخمین بانک جهانی که رقم ده برابر 1.7% را گفته است؛ وجوه نقدی که به افغانستان وارد میگردد حدأقل سالانه209.59  میلیارد افغانی میگردد.[3] که ارزش خیلی بیشتر از آمار احصائیه مرکزی افغانستان می باشد. بنابراین اگر ارزش نقدی مبالغ ارسالی مهاجران افغانستانی را برمبنای آمار بانک جهانی در نظر بیگیریم دیده میشود که این ارزش به اندازه هفده درصد درآمد ناخالص ملی را افزایش میدهد. پس میتوان گفت نیروی کار مهاجر افغانستانی نقش بیسزا در افزایش سطح درآمد ناخالص ملی افغانستان دارد. شایان ذکر است که این ارقام با استفاده از داده های خیلی کم بدست آمده است، پس بنابر موجودیت حجم بزرگ از نیروی کار افغانستان در خارج و سهیم نبودن اتباع سایر کشور ها در تولیدات ناخالص داخلی افغانستان، سهم وجوه نقدی که با استفاده از دستمزد نیروی انسانی مهاجر افغانستان به این کشور ارسال میگردد به احتمال زیاد بیشتر از رقم هفده درصد می باشد.

درمان کسر بیلانس تجارت

طوریکه هویداست افغانستان بنابر کمبود منابع تولیدی، در تجارت خارجی خود به کسر عمیق بیلانس تجارت مواجه است. نیروی انسانی اتباع افغانستان مقیم در کشور های خارج میتواند تا اندازه عمق کسر بیلانس تجارت افغانستان را کاهش دهد. بنابر فرضیه قبلی از مجموع درآمد تخمینی نیروی کار مهاجر افغانستانی در خارج 209.59 میلیارد افغانی معادل 2.354 میلیارد دالر آمریکایی سالیانه به افغانستان وارد میگردد. از سوی دیگر باتوجه به ارزش صادرات افغانستان در سال ۱۴۰۰ که مبلغ 850 ملیون دالر ثبت شده است و درمقابل واردات افغانستان در همین سال که مبلغ 5.307 میلیارد دالر ثبت شده است[4]. درآمد نیروی انسانی اتباع افغانستان که در خارج از کشور به سرمیبرند تقریباً 44.35% ارزش واردات افغانستان می باشد. که با این وجود سهم فوق العاده روی بیلانس تجارت افغانستان داشته و یکی از عوامل اصلی نگهدارنده تجارت خارجی و اقتصاد افغانستان به شمار میرود. بر این اساس میتوان گفت که یکی از منابع که باعث تهیه مواد از خارج برای افغانستان میگردد و میتواند کسر بیلانس تجارت افغانستان را درمان کند،‌ درآمد نیروی انسانی اتباع افغانستان می باشد که در خارج از کشور کار نموده و دستمزد خودشان را به افغانستان ارسال میکنند.

گسترش منابع معیشتی

افغانستان بنابر عدم دستیابی به توسعه اقتصادی،‌ کمبود بستر های تولیدی و کمبود زیربنا یکی از معدود کشور های است که به کمبود شدید منابع دچار است. با توجه به کسر عمیق بیلانس تجارت افغانستان، فقر گسترده و عدم دسترسی اکثریت مردم به غذای کامل؛ دیده میشود که منابع موجود در این کشور به گونه تقریبی تنها قادر به تهیه مایحتاج کمتر از بیست درصد جمعیت این کشور می باشد. پس نیاز های متباقی جمعیت افغانستان توسط کمک های جامعه جهانی و دستمزد نیروی کار اتباع افغانستان که در خارج کار میکنند، تهیه میگردد. طوریکه گفته شد تجار بین المللی یا هم تجار افغان وجوهی نقدی که از کارگران افغانی تصاحب میشوند،‌ کالا خریداری نموده و آنرا به افغانستان وارد میکنند. بناً این کالا ها تنها توسط نیروی انسانی بدست آمده و سطح منابع را برای ساکنین افغانستان گسترش میدهد.

درنتیجه میتوان گفت؛ نیروی انسانی افغانستان که به گونه قانونی و غیرقانونی در خارج از کشور مهاجر اند و کار میکنند نقش خیلی تأثیر گذار روی اقتصاد افغانستان دارد. شاخص های اقتصاد افغانستان به گونه مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر درآمد نیروی کار مهاجر افغانستانی قرار دارد. طوریکه کارگران افغانستانی مقیم در کشور های خارجی درآمد شان را به گونه کلی یا هم قسمی برای خانواده های شان به افغانستان ارسال میکنند. در اثر ارسال وجوه نقدی این کارگران به داخل افغانستان وفور نقدینگی بوجود می آید. بناً ارسال دستمزد نیروی کار مهاجر افغانستانی به داخل کشور به گونه مستقیم سطح درآمد ناخالص ملی را افزایش افزایش داده،‌ کسر بیلانس تجارت نموده و در نهایت  منابع معیشتی گسترش میدهد.

[1] World Bank, 2021.

[2] کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان      2021  (UNHCR)

[3] تحقیق دانشگاهی،‌ دانشجویان اقتصاد دانشگاه کابل،‌ نقش نیروی کار افغان های مقیم در خارج از کشور روی تولیدات ناخالص ملی،‌۱۴۰۱.

[4] سالنامه احصائیوی ۱۴۰۰، اداره مرکزی احصائیه و معلومات.