از چاپِ نخستِ کتابِ نگارش و روشِ تحقیقِ دکتر یعقوب یسنا، خوب استقبال شد. در کنارِ دانش‌آموزان، دانش‌جویان و آموزگاران، همه‌ی اهل خرد و دانایی از این درس‌نامه استقبال کردند و خوب خواندند. این سخن را به دلیلی عرض کردم‌که از نظریاتِ دانش‌جویان و آموزگارانیکه کتاب را خوانده‌اند، در چاپِ دوم استفاده شده است. نویسنده در مقدمه‌ی چاپِ دومِ کتاب بر این موضوع اشاره کرده است.
چاپِ دومِ این کتاب با ویرایش جدید ارایه شده است. این درس‌نامه در ۲۰۵ ورق، در سال ۱۴۰۰ توسطِ انتشارات مقصودی، در کابل چاپ شده است. موضوعِ کتاب، یادگیری نگارش، طرح تحقیق، روش تحقیق، نوشتنِ مقاله و پایان‌نامه است. کتاب سه بخش دارد: بخش نخست در باره‌ی شیوه‌ی نگارش، بخش دوم در باره‌ی روشِ تهیه و تحقیقِ پایان‌نامه و بخش سوم در باره‌ی معرفی مقاله است. این بخش‌ها با فصل‌های جداگانه و عُنوان‌های فرعی، تهیه و تدوین شده‌اند. نویسنده خوب توانسته است موضوع را کاربردی و آموزشی مطرح کند؛ خوبی و یژگی کتاب در روی‌کرد کاربردی و آموزشی آن است.
بخشِ نخست (یادگیری مهارت‌های نگارش)
همان‌طوری‌که گفته شد بخش نخستِ کتاب در پیوند به شیوه‌ی نگارش است. نویسنده، در فصلِ نخستِ بخشِ نخست به‌موضوعاتِ: در جهان معاصر همه به‌نوشتن نیاز داریم، چرا گفتن آسان است و نوشتن دشوار است؟، انواع نگارش، ۱- نگارش عمومی: خاطره، نامه، (نامه‌ی رسمی)، نامه‌ی خصوصی، سفرنامه، زندگی‌نامه، خلصِ سوانح، زندگی‌نامه‌ی علمی، زندگی‌نامه (بیوگرافی)، خودزندگی‌نامه‌نوشت (اتوبیوگرافی). ۲- نگارش مطبوعاتی: خبر، تحلیل خبری، توصیف خبری. ۳- نگارش ادبی: پارچه‌ی ادبی، توصیفِ ادبی، داستان و مقاله پرداخته است.
فصلِ دومِ کتاب در رابطه به «نگارش محصولِ تجربه، ذوق، مطالعه، معلومات و تحقیق» است. در این فصل با موضوعاتِ چون: ذوق و نگارش، مطالعه و نگارش، فن مطالعه، خواندن، شنیدن و نوشتنِ فعال، معلومات و نگارش، مرجع‌شناسی‌و نگارش، چه‌گونه‌گی دسته‌بندی، تنظیم و ارایه‌ی نگارش؛ نگارش و نویسندگی معماری، آبادکردن و آفریدن است؛ آشنا می‌شویم.
فصلِ سومِ کتاب در باره‌ی «رابطه‌ی زبان و نگارش» است. در این فصل، با: انواعِ کاربرد زبان، زبان چیست؟، زبان معیار، زبان نوشتار و گفتار، گونه‌ی ادبی زبانِ نوشتار، گونه‌ی علمی زبانِ نوشتار آشنایی می‌یابیم.
در فصلِ چهارم بخشِ نخست کتاب، دستور زبان و نگارش، جای‌گاه عبارت (گروه) در نگارش، جای‌گاه جمله در نگارش، قاعده‌ی جمله در زبان پارسی، اجزای جمله (اجزای سخن)، نهاد و گزاره، جمله‌ی ساده، جمله‌ی مرکب، جای‌گاه بندنوشت، (پاراگراف) در نگارش، جمله‌ی اصلی (ایده) بندنوشت و جمله‌های توضیحی بندنوشت را می‌خوانیم.
بخشِ نخستِ فصلِ پنجم «رابطه‌ی دستورِ خط و نشانه‌گذاری با نگارش» را برای ما توضیح می‌دهد. دستورِ خطِ پارسی، نگه‌داری چهره‌ی خط و الفبا، وضع سه قاعده برای جدانویسی، پیوسته‌نویسی‌و نیم‌فاصله‌نویسی و نشانه‌های نگارش از کوچک عُنوان‌های این فصل استند. بخشِ نخستِ کتاب با توضیحِ مفصلِ این مهم‌ها، به‌پایان می‌رسد و خواننده را به‌مسأله‌های کلان‌تر، دعوت می‌کند.
دکتر یعقوب یسنا یکی از آموزگاران روش‌شناس است و بنابر اعتبارِ این کتاب به‌عنوانِ روش‌شناس شناخته شده است. سبک و شیوه‌ی نگارشِ یسنا بسیار شیرین، ساده . به‌تعبیری عام فهم است. این ویژگی‌ها، جنبه‌ی آموزشی و کاربردی کتاب را بیش‌تر ساخته است. مطالعه‌ی این کتاب برای همه‌گان، به‌خصوص به‌کسانی‌که علاقه به‌نگارش و روشِ تحقیق دارند توصیه می‌شود. کسانی‌که دوست دارند بنویسند یعنی روش‌مند بنویسند یا قدرتِ نویسندگی پیدا کنند، بخشِ نخستِ روش نگارش و تحقیق را به دقتِ تمام بخوانند. کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته شده است. اما آن‌چه این کتاب را از سایر کتاب‌ها متمایز می‌سازد سبک ساده‌ی نوشتاری، جنبه‌ی آموزشی موضوعات ارایه‌شده، آوردن مثال‌های ساده، طرح‌مساله، بیان اهداف کلی و آوردن مقدمه، در آغاز هر فصل است.
نویسنده در رابطه به نوشتن می‌گوید: «انسانِ معاصر ناگزیر به نوشتن است و به‌نوعی نمی‌تواند از نوشتن فرار کند؛ اگر بخواهد از نوشتن فرار کند و ننویسد به این معنا است‌که می‌خواهد از امکان‌های موفقیت و رشد شخصیتی، سیاسی، فرهنگی و علمی در زندگی‌اش استفاده نکند و این امکان‌ها را کنار گذارد». بنابراین کسانی‌که می‌خواهند بنویسند و نوشته‌ی شان ارزش‌مند باشد، باید از روشِ نگارش آگاهی کامل داشته باشند.
یکی از موارد بسیار مهم و پر اهمیتِ نگارش، رعایت شیوه‌ی نگارش است. اگر بخواهیم نوشته‌ی ما خوانا، بدون تکلیف و در عین‌حال یک‌دست و به‌دور از هر نوع عیب‌های نوشتاری باشد باید شیوه‌های نگارش را به‌صورت جدی بیاموزیم و در نوشتارِ خود، رعایت کنیم.
با توجه به اینکه کتاب آموزشی است؛ نویسنده بر قصدِ آموزشِ هرچه به‌ترِ دانش‌جویان، بسیار استادانه و منطقی، موضوعات را پی‌می‌گیرد. خواننده بعد از آشنایی موارد بخشِ نخست، بخشِ دومِ کتاب را با کلان عُنوانِ «روشِ تهیه و تحقیقِ پایان‌نامه» می‌آغازد. به‌یاد داشته باشید، تا زمانی‌که روش نگارش و قاعده‌های نگارشی را ندانیم هیچ‌گاهی نمی‌توانیم به‌صورت درست به تحقیق بپردازیم. بنا تأکید می‌شود که از بخشِ نخستِ کتاب، نهایتِ استفاده را ببرید.
بخش دوم (نقشه‌ی راه در پژوهش)
تحقیق چیست؟، تحقیق (مسأله‌سازی مشکل)، تحقیق (حلِ مسأله)، نوعِ تحقیق از نظر چه‌گونه‌گی روشِ گردآوری اطلاعات و انواع پژوهش به‌اساس هدف، از جمله مواردی استند که باید، بعد از مرحله‌ی یادگیری نگارش، برای تحقیقِ بهتر، بدانیم. در فصلِ دومِ بخشِ دوم به‌اهمیتِ آشنایی با اصطلاحات تحقیق، نظریه، فرضیه، تعریف، مفهوم، مسأله، تحلیل، تجزیه، بحث، ابطال، توصیف، توضیح، استدلال، مقایسه، ارزیابی، متغیر، اطلاعات، نوعِ تحقیق از نظرِ چه‌گونه‌گی روشِ تجزیه‌و تحلیل اطلاعاتِ تحقیق، نوع کمی، نوع کیفی وَ نوع ترکیبی، آشنایی حاصل می‌کنیم و می‌رسیم به‌چیستی پایان‌نامه.
فصلِ سومِ بخشِ دومِ کتاب به‌چیستی پایان‌نامه می‌پردازد. نویسنده با کوچک عُنوان‌های: پایان‌نامه یا رساله چیست؟، هدف از پایان‌نامه‌نویسی؛ پایان‌نامه، ارایه‌ی دریافت‌های علمی‌و توسعه‌ی دریافت‌های علمی وَ فساد در پژوهش پایان‌نامه‌نویسی، موضوع را، موشکافانه تحلیل و بررسی می‌کند.
فصلِ چهارمِ بخشِ دوم کتاب به صفحه‌های ابتدایی پایان‌نامه می‌پردازد. معرفی صفحه‌های ابتدایی پایان‌نامه، صفحه‌ی روی جلد، صفحه‌ی یادِ نامِ خداوند، صفحه‌ی چکیده و خلاصه‌ی تحقیق، صفحه‌ی تشکری و سپاس‌گزاری، صفحه‌ی پیش‌کش‌و اهدا وَ فهرستِ مطالب‌و چه‌گونه‌گی تهیه‌ی آن از مواردی استند که به‌صورت واضح در این فصل ارایه می‌شوند.
فصلِ پنجمِ بخشِ دومِ کتاب، به طرح تحقیق و کلیات می‌پردازد و زیر کوچک عُنوان‌های: طرح تحقیق، مقدمه، مسأله‌ی تحقیق، نظریه‌ی تحقیق، فرضیه‌ی تحقیق، هدفِ تحقیق، اهمیت تحقیق، پیشینه‌ی تحقیق و روش تحقیق بررسی می‌شوند.
فصلِ ششمِ بخشِ نخستِ کتاب به بدنه‌ی اصلی تحقیق می‌پردازد. بدنه‌ی اصلی تحقیق (بحث و تحلیل)، چه‌گونه‌گی موضوع‌بندی (دسته‌بندی بدنه‌ی تحقیق)، چه‌گونه‌گی‌شناسایی و ارزیابی منابع، چه‌گونه‌گی استفاده از منابع (شناختِ درستِ اطلاعات) و چه‌گونه‌گی تحلیل، بررسی و ارزیابی اطلاعات و اسناد برای حلِ مسأله‌ی تحقیق از مواردی استند که در بحثِ بدنه‌ی تحقیق توضیح داده می‌شوند.
فصلِ هفتمِ بخشِ دومِ کتاب، ارایه و نتیجه‌گیری پایان‌نامه است. ارایه‌ی نتیجه‌ی تحقیق، نتیجه‌ی (یافته‌های) تحقیق و پیش‌نهادهای تحقیق، در فصلِ هفتمِ بخشِ دومِ کتاب توضیح و ارایه شده‌اند.
نویسنده، در فصلِ هشتمِ بخشِ دومِ کتاب، به چه‌گونه‌گی منبع نویسی و مأخذ دهی می‌پردازد. معرفی منبع و مأخذ، شیوه‌ی مأخذدهی درون‌متن، شیوه‌ی مأخذدهی برون‌متن، شیوه‌ی منبع‌نویسی، نمونه‌ی منبع‌نویسی کتاب، نمونه‌ی منبع‌نویسی مقاله و نمونه‌ی منبع‌نویسی از سایت‌های انترنتی، از جمله مواردی استند که در این بخش، بررسی می‌گردند.
بخش دومِ کتاب در همین‌جا به‌پایان می‌رسد. خواننده بعد از آموزشِ شیوه‌ی نگارش، روش تحقیق را نیز می‌آموزد. در دوره‌ی دانش‌جویی کارشناسی‌ام، از چاپِ نخستِ این کتاب استفاده کردهام. یعنی راه‌نما و راه‌کشای من بوده است. شاید از جمع معدود دانش‌جویانی بودم‌که پایان‌نامه نوشتم و تحقیق کردم. روش نگارش و تحقیق را از همین کتاب آموخته‌ام. با چشم سرم دیدم‌که بسیاری پایان‌نامه‌های کاپی‌پست ارایه کردند. تنها شه‌کاری‌که از نظر خودشان کردند این بود که، اسمِ کسی را از روی جلد پایان‌نامه‌یی برداشتند و اسمِ خودشان را نوشتند.
در روزگار ما پایان‌نامه/رساله از ارزش و اهمیت تحقیق خالی است. چرا ارزشی ندارد؟ به‌دلیل اینکه دانش‌جو، به‌خود زحمتِ تحقیق را نداده است یعنی آن رساله بر اساس تحقیق مبتنی بر روش شکل‌نگرفته و ایجاد نشده است. تقصیر تنها از دانش‌جو نیست، تعدادِ آموزگارانیکه روش‌شناس‌اند و تحقیق می‌دانند هم خیلی اندک است. اگر روشِ تحقیق را بدانیم چرا باید کاپی‌پست کنیم؟ اینکه عادت به کاپی‌پست داریم هم یک مسأله است‌که باید بررسی شود. دانش‌جوی‌که روش تحقیق را نداند، روش نگارش را نداند معلوم است‌که نمی‌تواند رساله‌ای بنویسد. به‌هرحال.
دکتر یسنا در قسمت روش تحقیق و نگارش رسالت خود را انجام داده است. این روزها در قسمتِ روشِ نگارش و رعایت شیوه‌های نگارش، بسیار جدی کار می‌کند اما ماییم‌که از گریبان‌گیری خلاص نمی‌شویم. نمی‌گوییم چرا و به‌کدام دلیل «بهتر» را «بهتر» می‌نویسی؟ می‌گوییم یسنا فخر فروشی می‌کند، این غلط است؛ در حالی‌که ما غلط می‌نویسیم. کوتاه سخن اینکه روشِ نگارش، نیز پر از اهمیت است و جنبه‌های ارزشی خود را دارد. خلاصه، اگر دانش‌جویی می‌خواهد رساله‌ی کارشناسی‌اش را بنویسید پیش از هرچیز دیگر به‌فکر آموختنِ نگارش و روش تحقیق باشد. در غیر آن رساله‌اش اعتباری نخواهد داشت.
بخشِ سوم (به سوی مقاله‌نویسی علمی)
دکتر یعقوب یسنا در بخشِ سومِ کتابِ نگارش و روش تحقیق به معرفی مقاله پرداخته است. فصلِ نخستِ این بخش «نیاز و ضرورت به‌مقاله‌نویسی» را زیر کوچک عنوان‌های: مقاله و بررسی وضعیتِ مقاله‌نویسی در افغانستان، مقاله، نیاز به مقاله، پیشینه و وضعیتِ مقاله‌نویسی وَ آفت‌و فسادِ مقاله‌نویسی قرار داده است.
فصلِ دومِ بخشِ سومِ کتاب در رابطه به‌معرفی انواع مقاله پرداخته است و انواع مقاله: ۱-مقاله‌های مطبوعاتی، مقاله‌های خبری، مقاله‌های علمی-آموزشی. ۲- مقاله‌های دانشگاهی: مقاله‌های علمی-پژوهشی، مقاله‌های علمی-مروری، مقاله‌های علمی-ترویجی، مقاله‌های دانش‌نامه‌ای، مقاله‌های آموزشی و مقاله‌های نقدِ کتاب توضیح وَ ارایه کرده است.
فصلِ سومِ بخشِ سومِ کتاب در رابطه به (ساختارِ مقاله‌های علمی-پژوهشی و ره‌نمودهای برای به‌ترسازی آن) پرداخته است و ساختار مقاله‌های علمی-پژوهشی و ره‌نمودهای لازم برای به‌ترسازی مقاله را بررسی کرده است.
یسنا در رابطه به اهمیت مقاله می‌نویسد: «نوشتن مقاله در مناسباتِ علمی، فرهنگی و رسانه‌ای جهان معاصر بسیار اهمیت دارد. مهم‌ترین قالب برای ارایه‌ی ایده‌ها و یافته‌های علمی و پژوهشی است. پژوهش‌گران تازه‌ترین دیدگاه‌ها و یافته‌های علمی خود را نخست به صورت مقاله در مجله‌های علمی ارایه می‌کنند.»
چند ویژگی کتاب (ره‌نمودی برای روش‌مندی)
۱- دسته‌بندی هر بخش در فصل‌های مشخص، سبب می‌شود که خواننده خسته نشود و بنابر نیاز و نظام‌مند، مطالعه کند.
۲- آوردنِ مقدمه، هدف، ضرورت و کاربرد هر فصل در آغاز فصل‌ها بی‌پیشینه است و اهمیت خود را دارد.
۳- ارایه‌ی هدف کلی و هدف عملی جنبه‌ی آموزشی کتاب را بیش‌تر کرده است.
۴- روش‌نوشتاری نویسنده بسیار ساده و به‌تعبیری بسیار عام فهم است. یعنی کوشش شده با زبان ساده یا زبان آموزشی به‌مساله‌ها نگاه شود.
۵- روشِ نگارشِ نوین یا به‌عبارتی، برداشتنِ غلطی‌های چند ساله‌ای املایی از بدنه‌ی زبان خطی.
۶- یک‌دست بودن نوشته‌ها و رعایتِ پیوسته‌نویسی، جدانویسی و نیم‌فاصله‌نویسی.
۷- ایجاد و پردازش‌های مهمی‌که پیشینه نداشته است.
پرداختن به همه‌ی ویژگی‌های یک کتاب نه ممکن است و نه درست است؛ زیرا خواننده‌ها باید کتاب را بخوانند. در این یادداشت به اهمیت کاربردی و آموزشی کتاب اشاره شد تا کتاب برای خواننده‌ها معرفی شود. من به عنوان یک خواننده از این کتاب استفاده کردهام و برایم مفید بوده است. بنابراین خواستم تجربه و دریافت خود از این کتاب را عمومی کنم و با خواننده‌ها شریک بسازم که مزایای این کتاب بیش‌تر مورد استفاده قرار بگیرد.
